रातो केरा रातो-बैजनी छालाको साथमा केराका प्रजातिहरूको समूह हो। केही साधारण क्याभेन्डिश केरा भन्दा साना र प्लम्पर हुन्छन्, अरूहरू धेरै ठूला हुन्छन्। पाक्दा, कच्चा रातो केरामा जुन हल्का गुलाबी रंगमा हुन्छ। तिनीहरू पनि पहेंलो क्याभेन्डिस प्रजातिहरू भन्दा नरम र मीठो हुन्छन्, केहि हल्का रास्पबेरी स्वादको साथ। धेरै रातो केराहरू पूर्वी अफ्रिका, एसिया, दक्षिण अमेरिका र संयुक्त अरब एमिरेट्सका उत्पादकहरूले निर्यात गरेका छन्। तिनीहरू अमेरिकामा कामोत्तेजक रसको रूपमा, भारतमा एक मनपर्ने जातको साथ सारारीक क्षेमता र उर्वरता बढाउन र र यसको बेचबिखन विश्वभरि नै हुन्छ। रातो केरा पकाउँदा गहिरो रातो वा मरुन बोक्रा हुन्छ, र अप्रशोधित र थोरै नरम भएको बेला खान उत्तम हुन्छ। यस प्रजातिमा पहेंलो केरा भन्दा बिटा क्यारोटीन र भिटामिन सी को मात्रा धेरै हुन्छ। पहेंलो केरा जस्तै, रातो केरा कोठाको तापमानमा केहि दिनमा पाक्छ र बिना रेफ्रिजरेसन भण्डारण गरिन्छ। सामान्य केराको तुलनामा, क्याभेन्डिश केरा, साना हुन्छन्, एक मीठो गाढा छालाको मीठो स्वादको साथ हुन्छ, तर पहेलो केराको भन्दा लामो जीवनअवधि हुन्छ। रातो केराको पर्याप्त आपूर्ति नभइरहेको हुनाले पहेंलो केराको तुलनामा यसको मूल्य प्रति पाउन्ड ५०% बढी हुन्छ। यसको बोट अग्लो, बलियो र कडा हुन्छ। केराको जम्मा तौल २२ देखि २५ केजी हुन्छ जस्मा ६ देखि ७ हाता र सबै कोसा गरी सामान्यतया ८० कोसा प्रति घरी हुन्छ। कोसाको लंबाई सामान्यतया १६ सेन्टिमिटर हुन्छ। यी केराका रूखहरू सामान्यतया करीव ८ देखि १० फिट अग्लो हुन्छन् र फूलहरू परिपक्व बिरूवामा देखा पर्छन्। यो मुख्यतः फुसेरियम विल्ट र नेमाटोडहरूको लागि अति संवेदनशील हुन्छ।

रातो केराको प्रजातिहरू (Varieties)

रातो केरा बिरूवा उष्णकटिबंधीय पत्ते, रातो बैजनी छाला र बोल्ड रातो रंगको डाँठ भएको सजावटी बोट हो। यसलाई अग्रेजीमा Red dacca (अष्ट्रेलिया); Red banana (युएसए); क्लेरेट केरा, क्याभेन्डिस केरा “क्युबा रेड”, जमैकाको रातो केरा, र रातो क्याभेन्डिश केरा भनेर चिनिन्छ। यो निम्न सहित अन्य देशहरूमा सामान्य नामहरूको बिभिन्न अन्तर्गत पनि परिचित छ:

  • भारत: लाल केला
  • नेपाल: रातो केरा
  • संस्कृत: रक्तकदली
  • फ्रेन्च: Figue rose
  • रोमानियन: Banană roşie, आदि।

रातो केराको बिरुवाहरु Zebrina banana (जिब्रिना केरा) , Siam ruby banana (सियाम माणिक केरा) र Bordelon banana (बोर्डलन केरा), आदि धेरै प्रकारका छन्। सजावटी रातो केराको रूखहरू अग्लो, मध्यम आकार र छोटो हुन्छ। बिरुवालाई राम्रो सेहारसुसार  र मर्मतसम्भार र थोरै छाँटकाँट चाहिन्छ।

माटो र मौसम (Soil and Climate)

रातो केराको रूख रोप्दा, त्यस्तो ठाउँ छनौट गर्नु महत्त्वपूर्ण छ जसले प्रशस्त सूर्यको किरण पाउँछ किनभने केराले तातो र सूर्यलाई मन पराउँछ। रातो केराका रूखहरूलाई करीव ९ देखि १५ महिनाको लामो, घमाइलो बृद्धि अवधि चाहिन्छ। रातो केराका नयाँ बोटबिरुवा १३ डिग्री सेन्टिग्रेडभन्दा तलको तापक्रममा हाल्नु हुँदैन, किनकि यसले उनीहरूको बृद्धिमा बाधा पुर्‍याउन सक्छ। रातो केरालाई न्यानो उप-उष्णकटिबंधीय मौसम, पर्याप्त आद्रता र वायुबाट सुरक्षा चाहिन्छ। रातो केराको अधिकतर प्रजातिहरू १२ घण्टाको चहकिलो प्रकाश र ५०% वा सोभन्दा माथि उच्च आर्द्रताका साथ उत्तम विकसित हुन्छन्। आदर्श तापमान स्तर २६-३० डिग्री सेल्सियसको आसपास हुन्छ। बृद्धि १८ डिग्री सेल्सियस मा शुरू हुन्छ,  २७ डिग्री सेल्सियस मा इष्टतम वृद्धि मा पुग्छ, र तापमान स्तर ३८ डिग्री सेल्सियस पुग्दा सम्पूर्ण रुपमा रोकिन्छ। सबै भन्दा राम्रो उपस्थिति र उच्च प्रकाश संश्लेषण (photosynthesis) दर को लागी, हावा संरक्षणमा जोड दिइन्छ। प्रति घण्टा ८० किमि भन्दा बढिको उच्च वेगको हावाले पातलाई क्षति गर्दछ। रातो केरालाई ४०% माटो, ७५% गाद, ८५% लोम माटोको साथ चिसो र राम्रोसँग बग्ने माटो चाहिन्छ। केराले ५.५ देखि ६.५ pH स्तरका साथ अधिक अम्लीय माटोलाई प्राथमिकता दिन्छ। कम पीएच माटोले रातो केरालाई पनामा रोगको लागि बढी संवेदनशील बनाउँदछ र बालुवा, नुन, पोषणको कमी, र खराब पानी भएको माटोलाई वेवास्ता गर्दछ। केरा बिरुवाको वरिपरि ओसी (mulch) राखेर हल्का बलौटे माटोलाई सुधार गर्न सकिन्छ र यसले पानीको प्रतिधारणलाई सुधार गर्दछ र पौष्टिक तत्त्वहरूलाई माटोमा चाँडै बग्नबाट रोक्दछ। केरा लगाउनुभन्दा पहिले माटोमा जैविक पदार्थलाई समेटेर पोषणयुक्त माटोलाई सुधार गर्न सकिन्छ र त्यसपछि बाक्लो गरी ओसी (mulch) राख्न सकिन्छ । यो प्रक्रिया सकेसम्म बारम्बार दोहोर्याउनु पर्छ। रातो केराले पानी जमेको सहन सक्दैन र जरा कुहिन्छ। यो रेजड बेडमा (raised bed) केरा रोपेर समाधान गर्न सकिन्छ।

रोपण समय (Planting Time)

टिश्यू कल्चर रातो केरा वर्षभरि रोप्न सकिन्छ। रातो केरालाई नाइट्रोजन, फास्फोरस, पोटेशियम ३:१:६ को अनुपातमा, र अन्य सूक्ष्म पोषक तत्वहरु बिरुवाहरुलाई बलियो गरि हुर्काउन को लागी चाहिन्छ।

रोपण सामाग्री (Planting Material)

सबै भन्दा राम्रो तरीका ऊतक संस्कृति प्लान्टलेट्स ( टिश्यू कल्चर ) संग शुरू गर्नु हो। टिश्यु कल्चर प्लान्टलेट्स रोपण को लागी सिफारिश गरीन्छ किनकि Suckers सामान्यतया, माटो जनित रोगजनक र नेमाटोडसंग संक्रमित हुन्छन्। ऊतक संस्कृति प्लान्टलेट्स ( टिश्यू कल्चर ) धेरै स्वस्थ, कीट र रोग मुक्त, एकसमान र छोटो अवधि हो। Suckers, यसको विपरित, एकसमान छैनन् र लामो समय अवधि छ त्यसैले वृक्षारोपण को व्यवस्थापन केहि थकाइलाग्दो हुन सक्छ।

उर्वरक (मल) आवश्यकता (Fertilizer Requirement)

नाइट्रोजन, फास्फोरस, पोटेशियमको ३:१:६ को अनुपात संग एक पूर्ण उर्वरक सामान्यतया धेरै केरा रोपण को लागी उपयुक्त छ। प्रति बिरुवा लगभग १०० ग्राम को दरमा उर्वरक को पहिलो आवेदन बिरुवा हुर्काउन को लागी गर्न सकिन्छ। उर्वरकको पछि आवेदन सम्भव भएसम्म बारम्बार अर्थात यथा सम्भव छ भने हरेक हप्ता एक पटक लागू गर्नु पर्छ। सबै भन्दा राम्रो तरीका मलको थोरै मात्रामा र बारम्बार प्रयोग गर्नु हो। राम्रो स्वाद र गुणस्तर को लागी, जैविक उर्वरकको प्रयोग गर्न सकिन्छ । पानी र उर्वरकको एकै समयमा प्रयोग गर्नाले रातो केरा बढ्न मद्दत गर्छ ।

ओसी (Mulch) को प्रयोग

ओसी मुख्य रूपबाट स्थानीय जलवायु को प्रभाव परिमार्जन गर्नको लागी प्रयोग गरीन्छ। प्राकृतिक र सिंथेटिक सामाग्री को एक विस्तृत विविधता को उपयोग गरीन्छ र सबैभन्दा सजीलो उपलब्ध र सस्ता सामाग्री भूसा हुनेछ। यो सबै भन्दा राम्रो लागू हुन्छ जब बिरुवाहरु अझै जवान हुन्छन्, छिटो बिरुवाको बृद्धि लाई प्रोत्साहित गर्छ । ओसीको उपयोग को मुख्य लाभ यो हो कि यो माटो को नमी को संरक्षण (माटो बाट पानी को वाष्पीकरण अवरुद्ध) र माटो चिसो राख्छ किनकि उनीहरु प्रत्यक्ष सूर्य को प्रकाश को जोखिम लाई रोक्छ । यसले झारको बृद्धिलाई सुस्त बनाउँछ।

बिरुवा हेरचाह (Plant Care)

रातो केरा अपेक्षाकृत सुख्खा मौसममा राम्रो हुन्छ। यो चिसो सहन सक्दैन र उच्च आर्द्रता मन पराउदैनन् । रातो केरा बिरुवा हेरचाह मुख्य रूपमा उचित जमिन चयन, पानी, र निषेचन शामिल छ। यी रूखहरु लाई प्रशस्त जैविक पदार्थ र आंशिक वा पूर्ण सूर्य संग उर्वर माटो चाहिन्छ। सुनिश्चित गर्नुहोस् कि रोपण क्षेत्रमा माटो राम्रो संग पक्का छ। बिरुवामा पानीको कमि हुनुहुँदैन । पानी बिरुवा मा साप्ताहिक रुपमा दिनुपर्छ । यो रोपण पछि पहिलो सिजनमा महत्त्वपूर्ण छ। राम्रोसंग स्थापित बिरुवाहरु सुक्खाबाट बाँच्न सक्छन्, तर उनीहरु पर्याप्त पानी बिना राम्रो देखिदैनन्। कम्पोस्ट वा एक सन्तुलित उर्वरक संगै प्रारम्भिक आवश्यकता पर्छ । सर्वप्रथम, माटो लगातार ओसिलो हुन आवश्यक छ, त्यसैले रूख राम्रो तरिकाले पानी हाल्ने सुनिश्चित गर्नुहोस् र माटो सुक्न नदिनुहोस्। लामो समय सम्मको खडेरीको समय सिंचाई गर्न को लागी आवश्यक हुन सक्छ। माटोको सन्दर्भमा, ध्यान राख्नुहोस् कि रातो केराको रूखहरु राम्रो तरिकाले सूखा, थोरै अम्लीय माटोमा राम्रो हुन्छ। रातो केरा को रूखहरु पोषक तत्वहरु को धेरै आवश्यक छ, विशेष गरी फूल र फल उत्पादन को लागी। पोटेशियम-धनी उर्वरक भयानक छ, र तपाइँ पनि बगैंचा कम्पोस्ट र मलको प्रयोगले रूख को पोषक तत्व को मात्रा बढाउन मा मद्दत गर्नको लागी शामिल गर्न सक्नुहुन्छ। यो सल्लाह दिईन्छ कि तपाइँ एक अधिक युवा बिरुवा को लागी उर्वर को १ पाउन्ड र एक पुरा तरिकाले बढेको रूख को लागी २ पाउन्ड को रूपमा धेरै प्रयोग गर्नुहोस्।

कीट र रोग नियन्त्रण (Pest and Disease Control)

रातो केरा उष्णकटिबंधीय बाहिर महत्वपूर्ण रोग कीटहरुको अधीनमा छैन। जरा सड्ने चिसो, भिजेको माटोमा हुनेछ। पानीको मात्रा बढी भएमा बिरुवाको पातहरु किनारहरुमा मर्नु र खैरो हुनु हो। यदि पातहरु पहेंलो हुन्छ, उनीहरुलाई धेरै पोषक तत्वहरु चाहिन्छ। केहि कीराहरु जसले रातो केरामा हमला गर्छन्; एफिड, भुंगा र नारियल मापन शामिल छ; र सबै सजीलै एक हल्का जैविक कीटनाशक वा नीम तेल संग विस्थापित छन्। सामान्यतया, रातो केरा रूख कीट रहित र समशीतोष्ण बगैंचा मा रोग मुक्त छन्। तपाइँ सजिलै संग कुनै पनि कीटहरुलाई उखाल्न सक्नुहुन्छ र मृत बिरुवा को पातहरु लाई काट्न सक्नुहुन्छ जब तपाइँ उनीहरु को बारेमा अंकुरणको लागी देख्नुहुन्छ। 

रातो केरा कटाई (Harvesting)

रातो केरा काटिन्छ जब फल थोरै वा पूरै परिपक्व हुन्छ; बजार प्राथमिकताहरु मा निर्भर गर्दछ। लामो दूरीको यातायातको लागी, कटाई ७५% देखि ८०% परिपक्वतामा गरिन्छ। रातो केरा को औसत उपज ४५ टन/हेक्टर छ।