हाम्रो देशमा कुखुरापालन व्यवसाय एकदमै तीव्र गतिमा बढ्दै गएको छ र लाखौं मानिसहरूको जीविकोपार्जनको माध्यम बनेको छ। यो गरिबी र बेरोजगार युवाहरूको लागि राम्रो व्यवसाय साबित भइरहेको छ। कुखुरापालन पशुपालनका लागि सधैं लाभदायक व्यवसाय भएको छ। अण्डा र मासु उत्पादनको लागि कुखुरापालन प्रमुख व्यवसाय मानिन्छ। मासुका लागि पाल्ने कुखुरा ३० देखि ३५ दिनमा तयार हुने भएकाले यो व्यवसाय छिट्टै फलदायी बन्न थाल्छ र आम्दानी पनि सुरु हुन्छ । धेरै पटक कुखुरा पालनकर्ताहरूले जाडो मौसममा कुखुरालाई धेरै असर गरेको गुनासो गर्छन्। यसका साथै यो सिजनमा कुखुरालाई सुरक्षित राख्न विशेष सावधानी अपनाउनु पर्ने हुन्छ ।
जाडो मौसममा कुखुरापालनमा चिसोका कारण कुखुरालाई रुघाखोकी लाग्ने डर हुने भएकाले जाडोमा कुखुरापालनमा बढी ध्यान दिनुपर्ने हुन्छ । यसका लागि चल्लालाई चिसोबाट जोगाउन ग्यास ब्रुडर, बाँसको छडी ब्रुडर, पाना ब्रुडर, पेट्रोलियम ग्याँस, दाउरा, कोइला, काठको छर्रा, हिटर आदि चल्ला आउनुअघि नै तयार गर्नुपर्छ। जनवरी महिनामा धेरै जाडो हुन्छ, त्यसैले यस महिनामा कुखुराको घरको तापक्रम ९५ डिग्री फरेनहाइट हुनु धेरै महत्त्वपूर्ण हुन्छ। त्यसपछि दोस्रो हप्तादेखि चौथो हप्तासम्म ५-५ डिग्रीले तापक्रम घटाएर ब्रुडरको तापक्रम यसरी घटाउनुपर्छ कि चल्लाहरू चिसोबाट जोगिन्छन् र चिसोबाट पीडित हुँदैनन्। सामान्यतया ब्रुडरको तापक्रम ८० डिग्री फरेनहाइटमा घटाउनुपर्छ। जाडो मौसममा कुखुरा पाल्दा साँझमा चिसो बढ्ने भएकाले साँझ वा राती होइन बिहान कुखुरा पाल्नु पर्छ । चल्ला आउनुभन्दा २४ घण्टा अगावै शेडको पर्दा छोप्ने गरी कम्तिमा २ देखि ४ घण्टा अघि ब्रुडर अन गर्नुपर्छ।जाडोमा कुखुरापालनमा धेरैजसो रोग लाग्ने गर्छ । जसका कारण पिम्पलको उपचार के गर्ने भन्नेमा हामी सबैभन्दा बढी अलमलमा पर्छौं र धेरै नोक्सानी बेहोर्छौं ।
ब्यासिलरी सेतो डायरिया (पुलोरम रोग):
ब्यासिलरी सेतो पखाला साल्मोनेला पुलोरम नामक ब्याक्टेरियाको कारणले हुन्छ। यो रोग संक्रमित चराहरू, तिनीहरूको मल र तिनीहरूको अण्डा मार्फत सर्छ; दूषित खाना, पानी वा ओछ्यान र सम्पर्क प्रसारणको खपत; यांत्रिक प्रसार; नवजात चल्लाहरूमा ठाडो प्रसारण ट्रान्सोभेरियल ट्रान्समिशनको कारण हुन सक्छ। यसरी, चल्लाहरू वयस्क चराहरूको तुलनामा यो अवस्थाको लागि बढी संवेदनशील हुन्छन् र ३ हप्ताको उमेरमा व्यापक मृत्युदर देखाउन सक्छन्। चिकित्सकीय रूपमा जवान चराहरूले टाँसिएको भेन्टिङ्ग, सेतो पखाला, झुण्ड, लङ्गडा, निद्रा, सास फेर्न गाह्रो र अन्धोपन देखाउँछन्। अस्वस्थता १० देखि ८०% सम्म हुन सक्छ र मृत्युदर सामान्यतया ७ देखि १० दिन भित्र तनावग्रस्त वा प्रतिरक्षा-कमजोर बथानमा बढ्छ र १००% सम्म पुग्न सक्छ। वयस्कहरू सामान्यतया उप-क्लिनिकल हुन्छन् र अण्डा उत्पादन, प्रजनन क्षमता, वा ह्याचबिलिटीमा गिरावट हुन सक्छ। अवसाद, भोकको कमी, पखाला, र निर्जलीकरण कहिलेकाहीं देख्न सकिन्छ। उपचार, रोकथाम र नियन्त्रण:
साल्मोनेलोसिस, ई. कोलाई र पुलोरम रोगहरूको उपचार संक्रमित ओछ्यान र सम्पूर्ण बथानलाई व्यापक स्पेक्ट्रम एन्टिबायोटिक दिएर गर्न सकिन्छ। खेती/कलम स्वच्छता र सरसफाईको उच्च स्तर कायम गरिनुपर्छ। जैविक सुरक्षाका उपायहरू लागू गर्नुपर्छ। चराहरूलाई दूषित चारा खुवाउन नदिनुहोस्।
फाउल कोलेरा:
फाउल हैजा भनेको चराहरूमा हुने एक ब्याक्टेरिया रोग हो जुन पेस्टुरेला मल्टोसिडानामक ब्याक्टेरियाले गर्दा हुन्छ, जसले ६ हप्ता वा सोभन्दा माथिका चराहरूलाई असर गर्छ। यो एक गम्भीर र अत्यधिक संक्रामक रोग हो जुन तीव्र सेप्टिसिमिया देखि पुरानो र स्थानीयकृत संक्रमण र बिरामी र मृत्यु दर १००% सम्म हुन सक्छ। यो रोग नाकको स्राव, मल, दूषित माटो, उपकरण र मानिसबाट सर्छ। रोग को पाठ्यक्रम को आधार मा क्लिनिकल निष्कर्षहरु धेरै भिन्न हुन्छन्। तीव्र रूपमा, कुनै पनि पूर्व नैदानिक लक्षणहरू बिना ठूलो संख्यामा मृत्युदरहरू देख्नु सामान्यतया रोगको पहिलो संकेत हो। धेरै लामो समयसम्म डिप्रेसन, भोक नलाग्ने, मुखबाट श्लेष्म पदार्थ निस्कने, प्वाँख फुट्ने, पखाला लाग्ने र श्वासप्रश्वासको गति बढने जस्ता लक्षणहरू देखिन्छन्। फाउल हैजाको पुरानो रूपमा, लक्षण र घाउहरू सामान्यतया स्टर्नल बर्सा, वाट्टलहरू, जोर्नीहरू, टेन्डन म्यान र फुटप्याडहरू, इत्यादिको स्थानीयकृत संक्रमणसँग सम्बन्धित हुन्छन्, जुन प्रायः सुन्निन्छ। एक्सयूडेटिव कंजंक्टिवाइटिस र ग्रसनीशोथ हुन सक्छ। मस्तिष्क र मेरुदण्डको मेनिन्ज, मध्य कान, वा खोपडीको हड्डी प्रभावित भएमा टॉर्टिकॉलिस हुन सक्छ।
फोउल हैजा को लक्षण
तीव्र अवस्थाहरूमा, स्वस्थ देखिने चराहरू अचानक मर्छन् जबकि दीर्घकालीन अवस्थामा प्रभावित चराहरूले निम्न लक्षणहरू देखाउँछन्:
- पहेंलो, हरियो वा खैरो पखाला• भोक नलाग्ने• सास फेर्न गाह्रो हुनु• झुन्डिएको पखेटा र पुच्छरका प्वाँखहरू।• प्वाँखहरू निकाल्दै• जोर्नीहरू, साइनसहरू, गोडाहरू र खुट्टाको प्याडहरू सुन्निने।• टर्टीकोलिस• नाक वा चुच्चोबाट निस्कने पानी. नोट: माथिका लक्षणहरू पनि फाउल टाइफाइडसँग मिल्दोजुल्दो छन्।
- उपचार, रोकथाम र नियन्त्रण
- फाउल हैजाको सल्फा ड्रग्स, टेट्रासाइक्लिन र एरिथ्रोमाइसिन प्रयोग गरेर उपचार गर्न सकिन्छ। कुखुरा चराहरूलाई फउल हैजाको खोप प्रयोग गरेर कुखुराको हैजा विरुद्धको खोप लगाउन सकिन्छ। उचित सरसफाई र सरसफाई कायम राख्नुहोस्। उच्च स्तरको जैविक सुरक्षा अभ्यास गर्नुहोस् र मुसा, जंगली चराहरू र अन्य जनावरहरूलाई खोर शेड मा प्रबेश गर्नु गर्नबाट रोक्नुहोस्।
माइकोसिस एस्परगिलोसिस/ब्रडर निमोनिया:
एस्परगिलोसिस २ कुखुरा चराहरूमा एस्परगिलस फ्यूमिगेटस बाट लाग्ने फङ्गल रोग हो। भिजेको र चिसो मौसममा उच्च आर्द्रता र अपर्याप्त घामको कारण, दाना वा फोहोर भिजेको लागि सामान्य छ, कुखुराको वातावरणमा फंगल बढ्नको लागि अनुकूल वातावरण सिर्जना गर्दछ। एस्परगिलस स्पोर्सहरू चराहरूद्वारा सास फेर्छन् र यी बीजाणुहरू फोक्सो भर्ने घाउहरूमा विकास हुन्छन्, जसले श्वासप्रश्वासमा समस्याहरू निम्त्याउँछ, जस्तै श्वास फेर्न वा खुला मुखले सास फेर्न। सघन व्यवस्थापन प्रणाली अन्तर्गत चराहरूमा रोगको प्रकोप बढी हुन्छ यदि भण्डारण घनत्व उच्च छ र भेन्टिलेसन सुविधा अपर्याप्त छ।
रोग फैलाउने कारकहरू स्पोरहरूका एरोसोलहरू हुन्, जुन ह्याचरी, दूषित धुलो र घरको फोहोरमा सामान्य हुन्छ।
एस्परगिलोसिस २ रूपहरू प्रदर्शन गर्न सक्छ, अर्थात् तीव्र वा पुरानो:
क) तीव्र रूप:
यो सामान्यतया ब्रुडर मुनि हुर्केका साना चल्लाहरूमा हुन्छ, त्यसैले यसलाई ब्रुडर निमोनिया भनिन्छ। यसको शुरुवात धेरै चाँडो हुन्छ, जसले उच्च बिरामीता र मृत्युदर निम्त्याउँछ। संक्रमित चराहरू संक्रमण सुरु भएको केही दिनमै मर्छन्। सबैभन्दा सामान्य लक्षणहरू समावेश छन्; सुस्तता, अवसाद, भोक नलाग्ने, सास फेर्न गाह्रो हुने र सायनोसिस (नीलो/बैजनी कम्बिंग) र मृत्युदर।
ख) पुरानो रूप: यो विकास गर्न धेरै हप्ता वा महिना लाग्न सक्छ। यो सामान्यतया पुराना चराहरूमा हुन्छ, जो कुपोषण, तनाव, सहवर्ती रोग वा लामो समयसम्म एन्टिबायोटिक/कोर्टिकोस्टेरोइड प्रयोग भएका छन्। सबैभन्दा सामान्य क्लिनिकल लक्षणहरूमा तौल घट्ने, भोक नलाग्ने, व्यायाम असहिष्णुता, श्वासप्रश्वासको दर बढेको, कक्समा प्रायजसो स्पष्ट हुने स्वरमा परिवर्तन (कलिंग), श्रव्य श्वासप्रश्वासको आवाज (रेल), पुच्छर हल्लाउने, खुल्ला मुख सास फेर्नु समावेश छ। )।
कोक्सीडियोसिस:
कोक्सीडियोसिस कुखुरामा रहेको इइमेरिया जीनसका विभिन्न इन्ट्रासेलुलर प्रजातिहरूबाट हुने प्रोटोजोल रोग हो, जसमा इन्टराइटिस र रगतको झाडापखाला हुन्छ। कोक्सीडियल परजीवी कुखुराको वातावरणमा सर्वव्यापी हुन्छन् र अनुकूल परिस्थितिमा क्लिनिकल रोग निम्त्याउन सक्छ, जसले गर्दा अवसरवादी व्यवहार प्रदर्शन गर्दछ। संक्रामक प्रक्रिया छिटो हुन्छ (४ -७ दिन) आन्द्रा म्यूकोसामा व्यापक क्षतिको साथ होस्ट कोशिकाहरूमा परजीवी प्रतिकृतिमा परिणाम। कुखुराको कोकिडिया सामान्यतया होस्ट-विशिष्ट हुन्छ, र विभिन्न प्रजातिहरूले आन्द्राको विशिष्ट भागहरूलाई परजीवी बनाउँछन्। भिजेको फोहोर र तातो कलमको तापक्रम सामान्यतया वर्षाको मौसममा देखा पर्दा कोक्सीडियल ओसिस्टको स्पोर्युलेसनलाई समर्थन गर्दछ र यसैले, कोक्सीडियोसिसको प्रकोप। चिकित्सकीय रूपमा रगतयुक्त मल, रफ्ल प्वाँखहरू, रक्ताल्पता, र निद्रापन अवलोकन गरिन्छ। कोक्सीडियोसिसका अन्य लक्षणहरू घटेको वृद्धि दर देखि देखिने बिरामी चराहरूको उच्च प्रतिशत, गम्भीर झाडापखाला र उच्च मृत्युदरसम्म हुन्छन्। दाना र पानीको कम खपत, तौल घटाउने, कुलको विकास, अण्डा उत्पादनमा कमी र मृत्युदरमा वृद्धिले प्रकोपको साथ हुन सक्छ। हल्का संक्रमणहरू जसलाई सबक्लिनिकलको रूपमा वर्गीकृत गर्न सकिन्छ, प्वाँखहरूको डिगमेन्टेशन हुन सक्छ र सम्भावित रूपमा माध्यमिक संक्रमण निम्त्याउन सक्छ, विशेष गरी क्लोस्ट्रिडियम एसपीपी। गम्भीर संक्रमणबाट बच्नेहरू १० -१४ दिनमा निको हुन्छन् तर हराएको कार्यसम्पादन कहिल्यै पुन: प्राप्त गर्न सक्दैनन्। घाउहरू लगभग पूर्णतया आन्द्राको पथमा हुन्छन् र प्रायः एक विशिष्ट स्थान र उपस्थिति जस्तै कालो रातो देखि खैरो रंगको रक्तस्राव सिका मा हुन्छ जुन निदानमा उपयोगी हुन्छ।
रोगको प्रकोप कम गर्नका लागि सामान्य रोकथाम उपायहरू:
- आधारभूत स्वच्छता संक्रामक रोगहरू रोक्नको लागि पहिलो कदम हो। कुखुराको घर सामान्यतया सफा र सुक्खा छ भनी सुनिश्चित गर्नु राम्रो हुन्छ।
- पानी सफा र ताजा छ भनी सुनिश्चित गर्नुहोस्। चरन सफा र सुक्खा राख्नुहोस्।
- चराहरूलाई पर्याप्त बस्ने ठाउँ छ भनी सुनिश्चित गर्नुहोस् अर्थात् धेरै भीडभाड रोक्नु पर्छ किनकि यो धेरै रोगहरूको लागि पूर्वनिर्धारित कारक हो। कुखुरालाई ३-५ चराका लागि औसत एक वर्ग मिटर चाहिन्छ।
- संक्रमणको क्षैतिज स्थानान्तरण रोक्नको लागि एक सबै-इन-अल-आउट विधि प्रयोग गरिनुपर्छ। यदि यो विधि सम्भव छैन भने, अवस्थित स्टक जोगाउन कम्तिमा दुई हप्ताको लागि नयाँ ब्याचलाई क्वारेन्टाइन गर्नुहोस्।
- चराहरूको लागि तापको माध्यमिक स्रोतको रूपमा काम गर्नको लागि घेरामा विद्युतीय बल्ब वा हिटरहरू उपलब्ध गराइनुपर्छ। यसले चराहरूलाई पर्याप्त पानी पिउन र प्रक्रियामा आरक्षित ऊर्जा प्रयोग नगरी न्यानो रहन मद्दत गर्नेछ।
- ओसिलो र अमोनिया हटाउन शेडमा पर्याप्त हावा परिसंचरण सुनिश्चित गर्नुहोस् र यसरी फोहोरलाई सुक्खा र सफा राख्नुहोस्।
- कुखुराको घरको प्रवेशद्वार र छेउमा उदार छाना बनाउनुहोस् ताकि पानी परेको बेला पर्खालमा पानी पस्न नपरोस्।
- पोल्ट्री हाउसको प्रवेशद्वारमा खुट्टा डुबाउनुहोस् र बलियो कीटाणुनाशक घोल सधैं खुट्टा डुबाइमा थपिनुपर्छ।
- खोपहरू उपलब्ध भएका रोगहरू विरुद्धको खोप तालिकालाई कडाइका साथ पालना गर्नुहोस्।
- उच्च स्तरको जैव सुरक्षा अभ्यास गर्नुहोस् र मुसा, जंगली चराहरू, अन्य जनावरहरू र अनाधिकृत कर्मचारीहरूलाई खेत क्षेत्रमा प्रवेश गर्नबाट रोक्नुहोस्, जुन संक्रमणको स्रोत हुन सक्छ।
