गहुँ विश्वको पहिलो र नेपालको तेस्रो प्रमखु खाधान्न बाली हो नेपालमा सबैभन्दा पहिले वि.सं २०२७ सालमा आर. आर. २१ जातको गहुँ सिफारीस गरिएको थियो । गहुँ बाली उत्पादनमा बंशाणुगत परिवर्तन नभइ व्यावसायीक विधिको प्रयोग गरेर कम उत्पादन लागतमा बढी उत्पादन तर्फ केन्दीत प्रणलीलाइ गहुँ सघनिकृत प्रणली भनिन्छ । यस प्रणाली अनसुार गहुँको बीउलाइ अंकुरण आए पश्चात टाढा टाढा लाइनमा रोपेर बढी गाज हाल्न प्रेरित गरिन्छ ।
यो विधि प्रयोग गर्दा बीउको मात्रामा निकै कटौती हुने ,पानी कम आबश्यक पर्ने, फैलिन प्रसस्त ठाउँ पाउने, सूर्यको प्रकाश बढी उपयोग हुने, रोग किरा कम लाग्ने, दानाको संख्यामा बढ्ने र मल लाइनमा प्रयोग गरिने भएकाले मलको मात्रा कटौती हुन्छ्र ।यो विधि को प्रयोग गरेर गहुँ खेती गर्दा ५०देखि ९० प्रतिशत सम्म उत्पादन बढाउन सकिन्छ्र ।
सघनिकृत प्रणालीका सिद्धान्तहरु :
बीउ उपाचार : बीउ उपचार गर्दा सबैभन्दा पहिले भौतिक उपचार गरिन्छ जसका लागी २० लिटर मन तातोपानी बनाएर माटोको भाडोमा राखी १० मिनेट जति छोड्ने र उक्त भाडो मा ४ लिटर गाईको गहुत, ६ वकलो राम्ररी तयार भएको मल राखेर राम्रो संग हातले चलाउने र त्यसलाई ८ देखि १० घण्टा त्यसतैराखी छायाँमा राखेर सकुाउने । भौतिक उपचार पछि बीउ लिए रसायनिक उपचार गरिन्छ्र यस का लागि २ ग्राम bavistin/ capton/ thiram प्रति किलो बीउको दरले मिसाई पनुः ८ देखि १० घण्टा घाम मा सकुाईन्छ्र । रासायनिक उपचार पछि जैविक उपचार गरिन्छ्र यसमा सर्वप्रथम १० प्रतिशत १०० ml पानीमा १० ग्राम चिनीको झोल बनाइन्छ र उमालिन्छ ।सेलाइ सकेपछि २० ग्राम जैवीक मल प्रति किलो बीउको दरले उपचार गरिन्छ र ३ देखि ४ घण्टा छायाँमा सुकाइन्छ ।
बीउको अंकुरणः यस प्रणालीमा गहुँलाइ उम्रिसके पछि मात्र छरिने हुनाले ८ देखि १० घण्टा बिउ भिजाएर ४ घण्टा छायाँमा सुकाइन्छ ।
जमिन तयारी : गहुँ लगाउनु १५ देखि २० दिन पूर्व जमिनलाइ राम्रो संग २ देखि ३ पटक जोत्नु पर्छ र प्रत्यक जोताइलाइ समम्याउनु पर्दछ ।
मल खाद : यस विधिमा प्रांगरिक मलमा जोड दिइन्छ । राम्ररी तयार भएको मल १५ देखि ३० टन प्रति हेक्टरका दरले प्रथम जोताइ को बेला प्रयोग गरिन्छ । रासायनीक मल राख्दा युरिया १५३ किलो , डी.ए.पी. १०८ किलो पोटास ८३ किलो र २० किलो Zinc Sulphate प्रति हेक्टरका दरले प्रयोग गरिन्छ्र ।यरिया ३ चरण मा प्रयोग गर्नु पर्दछ , गहँ छर्ने बेला ६७ किलो र बााकी ४३ र ४३ किलो प्रति हेक्टर प्रथम र तृतीय गोडाइ पछि गरिन्छ ।
दुरी: माटोमा मलकोे मात्रा हेरी १० cm २० cm , २० cm २० cm को दुरी कायम गरी लाइन मा ३ देखि ५ cm गहिरो रोप्नु पर्दछ । यस विधि बाट लगाउँदा seed drill machine को प्रयोग पनि गर्न किल्छ ।
सिचाई तथा गोडमेल : गुहँ रोपेको १५, २५, र ४५ दिनमा राम्ररी सिंचाइ गर्नु पर्दछ । सिंचाइ गरेको ५ दिन पछि गोडमेल गरिन्छ । यस प्रणली अनुशार गहुँ लगाउँदा १५, २५, ३५, ४५, ६०, ८०, र १०० दिनमा गरी ७ पटक सिंचाइ आवश्यता पर्दछ ।
